ironie, verbeelding of werkelijkheid?

Ironie is een schertsende leugen waarmee iets van een waarheid wordt bedoeld, of andersom, een waarheid die voor een leugen staat. Ook zonder spottende toon kan er sprake zijn van ironie, mits duidelijk is dat de intentie het tegenovergestelde is van wat wordt beweerd. Beeldende kunst is derhalve in zichzelf ironisch als het een weergave van de werkelijkheid is.

Schilderkunst heeft vanaf de renaissance gestreefd naar vastleggen van de werkelijkheid zonder ooit de werkelijkheid te kunnen zijn, een ironische illusie. De moderne schilderkunst, die begon met impressionisme en expressionisme ging steeds verder afwijken van de werkelijkheid, juist om dichter bij de essentie van de werkelijkheid te komen. Kunstenaars als Duchamp met zijn urinoir en Warhol met soepblikken en Brillo- dozen, talloze fotografen en andere kunstenaars benadrukten de ironie van de kunst door stukken werkelijkheid te tonen terwijl ze kunst bedoelden.

Als puntje bij paaltje komt is alle beeldende kunst ironie want er is altijd iets anders te zien dan voor de hand ligt, anders zou het geen kunst zijn. Kunst is pas kunst als ze buiten de grenzen treedt van wat kunst is en daarmee is ze ironie.

penselen

Sinds de digitale beelden de analoge overspoelen en er digitale kleurdozen beschikbaar zijn waarmee alles kan, staat de relatie van de kunstenaar met zijn kwast op losse schroeven. Het penseel, voorheen het vitale gereedschap van de schilder, is een anachronisme geworden, het is de werkloze fallus van de tot op heden dominante mannelijke kunstschilder, een ironisch beeld. Voor de  kunstenaar is het een soort van lichaamsdeel, een verlenging van het lichaam zoals de stok van de blinde.

De penselen, oorspronkelijk vervaardigd van dierlijk haar, staan voor het acrobatisch balanceren van de schilder, ze zijn de benen waarmee de kunstenaar loopt, de staarten waarmee we graag zouden hebben gekwispeld en de kousenvoeten die over de dansvloer glijden. Ze zijn elegant, zwierig en aaibaar, het verlengstuk van de schildershand waardoor de ideeën vorm krijgen, al zijn ze soms dwars en eigenzinnig en is het voor de schilder een levenslange opgave om het penseel te beheersen.

controverse lichaam geest

Iedereen, maar zeker de kunstenaar, is gebaat bij een speelse geest, bij relativeren, bij opzoeken van het avontuur, bij overschatten van de eigen mogelijkheden, bij overwinnen van de schaamte. Ironie, mits niet verworden tot elitair schamperen, is daarvoor onontbeerlijk, een onmisbaar element dat we moeten koesteren, omdat het ons de vrijheid geeft die voorwaardelijk is voor creativiteit.

Ironie

 

Ik ben een denkend brein

In het lichaam van een zoogdier

Een huis vol angst en pijn

 

Ik ben een set neuronen

Een doolhof als een jungle

Waarin ik liever niet wil wonen

 

Mijn ego is een waanidee

Keuzes maak ik onbewust

En deel ik mij slechts mee

 

Laat me toch mezelf zijn

Help me te ontsnappen

Laat me dansen met mijn brein

 

mentale ruimte