Geweten is het voltooid deelwoord van weten, ik heb het geweten staat gelijk aan vergeten.

terug

acrylverf op aquarelpapier (1,5 x 4,5 m, 2015)

collectief geweten

We hebben een gemeenschappelijk bewustzijn, een gezamenlijk geweten, we zijn met zijn allen verantwoordelijk, als groep maar ook als individu.  

Als de hoofden het geweten zijn, dan wordt hier een collectief gedeeld geweten voorgesteld als een delen van individuele geweten, maar deze tekening kan ook gezien worden als een weergave van het groepsproces waarin het individu zijn ideeën geaccepteerd moet zien te krijgen zonder zijn eigen identiteit uit handen te geven, denk aan uitdrukkingen als “zoveel hoofden, zoveel zinnen” of “mijn hoofd sloeg op hol”?

Al voor het aanbreken van de 20e eeuw, honderd jaar voor het aanbreken van het computertijdperk, maakten velen zich zorgen over de toenemende complexiteit van de wereld. Sindsdien leiden bevolkingsgroei en industrialisering tot steeds meer productie en communicatie en onvermijdelijke specialisatie. Het individu wordt steeds individueler en de maatschappij verlangt dat het individu zich beperkt tot het uitvoeren van een klein specialistisch onderdeeltje zodat het gemeenschappelijke belang nogal uit het oog wordt verloren ten faveure van het eigenbelang.

 

Uit het geweten van ieder individu afzonderlijk moet een collectief geweten worden samengesteld. Het delen van het morele bewustzijn is er natuurlijk altijd al geweest zolang mensen in groepen samenleven naast en samen met andere groepen. Door de toegenomen complexiteit van de samenleving en de grote problemen die om oplossing vragen, moet het geweten opnieuw worden gedefinieerd. Het individuele geweten mag niet worden uitgeschakeld en volledig vervangen worden door het collectief, denk bijvoorbeeld aan de discussie over zelfverrijking en topsalarissen, belastingontwijking en verdeling van rijkdom. Simultaan daaraan mag het individuele geweten zich echter ook niet superieur achten aan het collectief en geen boodschap hebben aan het collectieve geweten, denk bijvoorbeeld aan discussies over virusaanpak, discriminatie, vluchtelingen en klimaatproblematiek.      

acrylverf op aquarelpapier (1,5 x 4,5 m, 2015)

mogelijkheid en werkelijkheid

Naast de collectieve verantwoordelijkheid voor de hele wereld, die we allemaal moeten dragen, is het voor iedereen en zeker voor de kunstenaar wezenlijk om zo nu en dan de realiteit te vergeten en te focussen op de mogelijkheden, uiteraard met in acht nemen van de eigen verantwoordelijkheid.  

Enerzijds is er de gewone alledaagse werkelijkheid, de solide burgerlijke wereld, anderzijds zijn er de mogelijkheden, is er de fantasie, het avontuur van de kunst. Geschäft oder Seele. Proza van alledag of goddelijke poëzie, loondienst of kunst.

Werkelijkheid of mogelijkheid, heden of toekomst. Waarom zou de werkelijkheid belangrijker zijn dan de mogelijkheid. Niemand verlangt naar de werkelijkheid. Niemand droomt van het hier en nu. Iedereen droomt van een toekomstige liefst onhaalbare werkelijkheid, van een paradijs. De mogelijkheden zijn dus belangrijker dan de werkelijkheid. We nemen de werkelijkheid voor lief en verlangen naar iets anders.

Mensfiguren zonder hoofd en soms zonder handen maar met extra voeten, representeren niet de werkelijkheid maar zijn wezens uit het rijk der mogelijkheden.

Wij zien hier een volk van anonieme gestalten die samen een opgetut prinsesje omringen. Zijn de doden naar buiten gekomen? Zo ziet de geschiedenis van het individu in de groep er uit. Een enkeling houdt een gezicht, een idee leeft voort, evenals de soort, maar het individu is tijdelijk. Binnen een paar generaties is het gros van de mensen volledig vergeten en anoniem geworden, slechts een enkel icoon blijft. Doorgaans blijven de beelden van de schuldigen over uit de geschiedenis, Nero, Napoleon, Stalin, Hitler etc…  in dit geval alleen het onschuldige meisje.

acrylverf op aquarelpapier (1,5 x 4,5 m, 2015)

verbeelding en werkelijkheid

Een combinatie van grote en kleine figuren, wellicht ouders en kinderen, en een stapel hoofden die doet denken aan een nest met eieren? Hoofden die het geweten bevatten zijn als paaseieren, breekbaar, met een mooie verpakking maar hol binnenin, verstopt en moeilijk te vinden.

Oorlog en rampspoed vragen veelal om sombere kleuren, en felle tegenstellingen. 

In dit geval zijn de kleuren vrolijk, de sfeer is  niet dramatisch, maar dat is het verraderlijke beeld van de vluchtelingen aan de grenzen van Europa Ze zien er vaak niet uit als mensen die door oorlog en geweld getekend zijn. Maar ze zijn hun hoofd kwijt, de vrijheid is hun ontnomen en ze zijn nu afhankelijk van de goedwillendheid van vreemden. De stapel hoofden kan worden gezien als de te grabbel gegooide handelingsvrijheid, een stapel wanhoop, die er aan de buitenkant uitziet als een kleurrijke markt in een zonnig land.

 

Een schilderij is beide, werkelijkheid en mogelijkheid. De werkelijkheid is papier, verf, kleur, licht donker, compositie, techniek etc.. De afbeelding is een mogelijkheid, waarvan er oneindig veel denkbaar zijn, wat eens te meer aangeeft hoe beperkt de werkelijkheid is.

acrylverf op aquarelpapier (1,5 x 4,5 m, 2015)

afbeelding van de werkelijkheid

De zwevende figuren zijn de strijdende grootmachten en de kleine daaronder de machteloze slachtoffers van mondiale politieke structuren. Donkere oorlogswolken met een hulpeloos volk daaronder. De donkere grootmachten vechten zonder benul, zonder hoofd, het volk holt heen en weer zoekt steun bij elkaar en hun vrijheid zijn ze kwijt, hun hoofden stuiteren over de grond.

Ons beeld van de wereld is voorgevormd in het onderwijs, met alle voordelen van dien, en een klein nadeeltje. Wij missen daardoor de ervaringen van de primitieve mens die in de natuur ziet dat de goden uit boosheid de bomen buigen en zo de lucht in beweging brengen. Omdat wij verklaringen hebben en gevolgen kennen drukken wij de angst weg als de donder de boosheid van de goden laat horen of als de bliksem het vernietigende vuur laat neerdalen. Wij klagen meer over het weer van deze week dan dat wij ons verwonderen over de seizoenen. Wij beseffen zelden nog het wonderlijke van het eigen lichaam te midden van die overweldigende alledaagse natuur.

.   

Onze waarnemingen zijn beperkt doordat onze kennis van de werkelijkheid onze inzichten vertroebelt. Bij een zeshoek  denken de meeste mensen niet aan een kubus. Het meest vierkante object denkbaar is een kubus, maar een projectie van een kubus in het diagonale vlak is een zeshoek. Een kubus heeft drietallige draaiassen door de diagonalen. Wij benaderen een kubus zelden als een object met hoeken waar drie vlakken in een punt bij elkaar komen. Wij zien meestal vierkanten die een zijde met elkaar delen. Zo zitten wij in onze waarnemingen vast in de vereenvoudigingen die wij aanbrengen. Een mens zien wij daarom meestal als een vorm met benen, armen en een hoofd, en omdat het gezicht belangrijk is voor de communicatie is het beeld van de mens meestal frontaal waardoor de breedte van de romp en niet de buigzaamheid wordt beklemtoond. Wij denken bij ledematen altijd aan handen en voeten, al zitten ze in laarzen en wanten. Als wij het belang van die uiteinden, handen, voeten en hoofd minder tellen, en romp en ledematen van de zijkant bekijken, dan zien we nog steeds mensen net zoals de puntige hoeken van een kubus nog steeds een kubus weergeven.